Gouda is bekend van kaas en stroopwafels, maar ironisch genoeg werd die kaas nooit in Gouda gemaakt en is de stroopwafel nog maar 200 jaar oud. Het geheim van Gouda ligt elders. Daarvoor moeten we ons richten tot andere monumentale historische sporen, wellicht de meest voor de hand liggende sporen denkbaar: het water, de straten en de pleinen. Over het algemeen toont een stad haar ware aard in de manier waarop ze is opgebouwd, maar op ooghoogte is dat lastig. Als we uitzoomen en het grote plaatje bestuderen kunnen we van Gouda vaststellen dat de vorm van de stad zich gevoegd heeft naar de bodem en de reeds bestaande waterlopen: de Gouwe en de Hollandse IJssel.
Gouda is ontstaan in het moeras tussen de duinen aan de Noordzee en de hoogtes van de Utrechtse Heuvelrug. In dit middengebied lag duizenden jaren het Hollandveen: een zachte, natte grond met vrij meanderende waterloopjes. Zo’n duizend jaar geleden wordt dit gebied in cultuur gebracht. Dat wil zeggen dat “kolonisten” uit Utrecht en Holland kanaaltjes zijn gaan graven in de drassige grond om af te wateren, waardoor het veen droogviel en bewoonbaar werd. De ontginners krijgen een stuk land aangewezen met vaste afmetingen: ongeveer 1250 meter diep en ruim 100 meter breed. Dit wordt vastgelegd in een overeenkomst die een cope genoemd wordt. In de breedte worden de kavels (hoeven) gescheiden door afwateringskanalen, in de diepte door dijkjes. Deze hoeven meten 16 morgen land, dat wil zeggen dat het 16 ochtenden duurt voor het hele land bewerkt is. Een blik op de kaart van Gouda leert dat deze ontginningsstructuur nog altijd zichtbaar is in de bebouwde omgeving van de stad. Ook in de akkerlanden om Gouda heen zijn de waterlopen en hoeven duidelijk te herkennen.
Als u door Gouda wandelt, wandelt u over historische lijnen en verbindingen langs de alleroudste bewoonbare grond in wat ooit een zompig moeras was. Maar Gouda vecht nog altijd tegen het water, zoals u zult zien. Ironisch genoeg is het juist de drooglegging van het moeras dat vandaag de dag voor verzakkingen zorgt.
